शां. मं. गोठोस्कर

शांताराम मंगेश गोठोस्कर हे स्वतः प्रकट न होणारे पण प्रकाशात येणारी असंख्य माणसे , घटना , तर्क आणि युक्तिवादांमागची कर्तुम-अकर्तुम शक्ती असत. तसे ते मुळात पत्रकार. ' नवशक्ति ' या दैनिकात प्रदीर्घ कारकीर्द केलेले. पण ही त्यांची ओळख फारच अपुरी ठरेल. याचे कारण , महाराष्ट्राचे राजकारण व त्याच्या अनुषंगाने येणारा सहकारक्षेत्राचा प्रचंड डोलारा , समाजकारण आणि त्याला विळखा घालून बसलेली जातिव्यवस्था , आधुनिक अर्थकारण आणि त्याच्या मांडीवरच जाऊन विसावलेला कॉर्पोरेट भ्रष्टाचार , संस्कृतिकरण आणि त्यात घुसणारा प्रांतवाद तसेच जातिविचार... अशा साऱ्यांमध्ये गोठोस्करांना आमूलाग्र रस असे. शिवाय , हा रस केवळ तत्त्ववैचारिक किंवा ' विद्यापीठीय ' नसे. ते स्वतः या घुसळणीतील खेळाडू होते. खरेतर , या लालमातीत ताकदीने शड्डू ठोकणारे पैलवानच होते. पण त्यांचे प्रत्यक्ष रूप , दर्शन आणि बोलणे याच्या विपरीत होते. सौम्य बोलणारे ,हलकेच हसून आपला मुद्दा पटविणारे , महाराष्ट्रासंबंधीच्या असंख्य पण विश्वासार्ह , नेमक्या आकडेवाऱ्यांनी दीपवून टाकणारे , एखाद्याचा एखाद्या विषयात अधिकार आहे असे पटल्यास त्याला विद्यार्थ्याच्या भूमिकेत शिरून शंका विचारणारे... असे गोठोस्कर होते. त्यांच्या निधनाने महाराष्ट्राचा केवळ चालता-बोलता ज्ञानकोश नव्हे तर 'व्यवहारकोश ' हरपला आहे! गोठोस्करांनी असंख्य राजकीय नेते , सहकारातील पुढारी , अॅग्रो-उद्योजक , पत्रकार-संपादक आणि कारखानदारांना व्यावहारिक सल्ले व धडे दिले. हे धडे देताना त्यांचे कायदे-नियमांचे ज्ञान ,अर्थव्यवस्थेच्या विस्ताराचे भान , सरकारी पातळीवरच्या घडामोडींची जाण आणि भविष्याचा वेध घेण्याची तहान हे सारे पणाला लागे. यामुळे , ते कधी कोणत्या प्रकल्पावर काम करत असतील , याचा नेम नसे. कधी ते मराठी- 'इटालियन ' उत्तम भाषांतर करणारा विश्वासाचा माणूस आहे का , अशी विचारणा करीत ; तर कधी एखाद्या आडनावाचा कीस पाडून त्याची जात-पोटजात-प्रांत शोधून काढत. मतदारसंघांची फेररचना झाली , तेव्हा गोठोस्करांनी दिलेले अहवाल , केलेली कामे थक्क करणारी होती. एखाद्या तरुण पत्रकाराची त्यांच्याशी ओळख होणे, यासारखा बोनस नसे. कारण , एखादा विषय व बातमीकडे पाहण्याची नजरच ते बदलून टाकत. कितीतरी दुर्लक्षित आयाम सहज लक्षात आणून देत. ठोस बातम्यांचा त्यांच्याकडे इतका खजिना असे की , ते बोलता बोलता अनेक ' बायलाइन्स ' देऊ शकत. गोठोस्करांसारखी चतुरस्र माणसे भारतासारख्या गुंतागुंतीच्या , अवाढव्य लोकशाहीत वंगणासारखी असतात. अनेक संभाव्य कटकटी , संघर्ष किंवा कटुता ते आपल्या बुद्धिचातुर्याने टाळतात.' रिजिड सिस्टम ' मधून उत्तरे शोधून देतात. असे योगदान देणाऱ्यांकडे निर्मळ दृष्टीने पाहण्याइतकी आपली लोकशाही अजून प्रगत झालेली नाही. तशी ती होईल , तेव्हा गोठोस्करांचे नाव पुन्हा एकदा आदराने स्मरावे लागेल.

Please click here to read this article on Maharashtra Times website.